laðar til sín

lokakafla æviskeiðs.

hinsta andardráttinn.

Andinn yfirgefur húsið

heldur sig til himna

við hliðið bíður drottinn.

Það er sumt sem að maður saknar

vöku megin við,

leggst útaf

á mér slokknar

svíf um önnur svið.

Í svefnrofunum finn ég

sofa lengur vil

þegar svefninn verður eilífur

finn ég aldrei aftur til.

(Björn Jörundur og Daníel Ágúst)

Elsku afi, Sigga, Ársæll og Siggi, ég votta ykkur mína dýpstu samúð. Hvíldu í friði, elsku amma mín.

Þitt langömmubarn

Hjördís Halldóra

Jóhanna Guðmundsdóttir kvaddi þennan heim með sömu reisn og þokka sem einkenndi allt hennar líf og andlegum kröftum hélt hún fram til hinstu stundar. Í augum mínum var hún jafnan glæsilegur fulltrúi hins íslenska aðals, sem ólst upp við kröpp kjör, tók margvíslegu mótlæti af hetjulund en greip sérhvert tækifæri til að gleðjast og fagna. Af gengnum sporum hennar þyrlast upp fallegar svipmyndir sem ég minnist með þakklæti.

Það var árið 1974 sem fundum okkar bar saman. Þá bjó hún um stundarsakir með systrum sínum tveimur, Eiríku og Kristínu og voru allar komnar af léttasta skeiði. Hver um sig átti sér ólíka sögu, en þær sögur áttu allar sama upphaf, bernskuheimili í sárri fátækt, umvafið kærleiksyl, tónlist og glaðværð. Það var bjart yfir þeim systrum þegar þær sögðu frá æskuárunum þegar þeim tókst með vinnusemi að draga dýrmæta björg í bú foreldranna eða áttu sér gleðistundir við heimilisorgelið. Þær lýstu því fjörlega hvernig þær komu sér upp ballkjólum, trítluðu á dimmum vetrarkvöldum suður í Gúttó og meðtóku grafalvarlegar boðskap bindindispostulanna svo að þær kæmust ókeypis á ball sem haldið var á eftir. Stundum mátti vart greina orðaskil fyrir þríradda gleðihlátri þegar þær útmáluðu fortíðina í allri sinni dýrð.

Slík voru böndin sem tengdu þær saman, en lífið hafði ekki alltaf farið um þær mjúkum höndum og svo voru þær skemmtilega ólíkar, Eiríka þeirra mælskust, Kristín léttlyndust og Jóhanna höfðinglegust. Þær áttu stundum til að kýta um eitt og annað, enda hafði mikið vatn runnið til sjávar áður þær hófu eins konar samyrkjubúskap í blokkinni okkar við Álfaskeið í Hafnarfirði. Vindlareykurinn frá Eiríku fór í taugarnar á Kristínu, Eiríka kvartaði stundum yfir smámunaseminni í Kristínu og Jóhanna hristi höfuðið yfir karpinu í systrum sínum. Öllum var þeim í mun að halda sjálfstæði sínu í þessu nána sambýli og þótt aldur og heilsuleysi hefðu gert þeim nokkrar skráveifur báru þær sig eins og greifafrúr þegar þær tóku á móti gestum eða brugðu sér af bæ, stundum með viðkomu á dansstöðum Reykjavíkur. Í slíkum ævintýraferðum bar ýmislegt til tíðinda sem vakti innilegan hlátur er heim var komið, ekki síst þegar spaugið beindist að þeim sjálfum.

Þegar fram liðu stundir skildi leiðir okkar og upp frá því tók að halla undan fæti hjá Eiríku og Kristínu. Jóhanna, sem var yngst og keikust þeirra þriggja, bjó þá í eigin íbúð sinnti systrunum af alúð og hlýju þar til yfir lauk. Í tæp 20 ár bjó hún ein og prýddi tilveru sína með listfengi, trúrækni og glaðværð. Ævinlega var hún í nánum tengslum við börnin sín fjögur en henni var mikið í mun að standa á eigin fótum og þurfa sem minnst til annarra að sækja. Hún var gjöful í samskiptum, hafði frá mörgu að segja og perlurnar úr sjóði minninganna voru hver annarri fegurrri, ekki síst þær sem sorgin hafði slípað. Einatt rifjaði hún upp fyrir mér þá þungbæru stund er henni, kornungri móður, var tilkynnt að eiginmaður hennar hefði hlotið vota gröf, löngu áður en aðstæður skópu fyrirbærið áfallahjálp. Þá þótti ekki sæma stoltri konu að bera tilfinningar á torg. Þótt Jóhanna nyti stuðnings kærleiksríkrar fjölskyldu, eignaðist síðar nýjan lífsförunaut, efnilega afkomendur og lifði marga bjarta daga var auðfundið að tíminn hafði aldrei megnað að græða hið djúpa hjartasár.

Samt var það jafnan fjarri Jóhönnu að barma sér og kvarta og meðfædd listhneigð fékk útrás við margvísleg verkefni á sviði hannyrða og tónlistar. Hún var líka mikill lestrarhestur og sýndi mér eitt sinn stolt heildarsafn verka Halldórs Laxness er hún faldi fyrir Kristínu systur sinni, sem hafði af því áhyggjur að hún eyddi um efni fram. Hún gerði sér far um að fylgjast með þjóðmálum og vakti yfir sporum afkomendanna, ekki síður þeirra sem bjuggu erlendis en hinna sem henni auðnaðist að hafa náinn samgang við. Aldrei lét hún falla styggðaryrði í garð samferðafólks síns og ævinlega var stutt í bros og blessunarorð þrátt fyrir versnandi heilsu síðustu æviárin.

Nú eru þær allar fallnar frá vinkonur mínar frá frumbýlingsárunum í Hafnarfirði. Fyrir tilstilli þeirra öðlaðist ég svolitla hlutdeild í heimi sem ég kynntist aldrei af eigin raun, þar sem hendur kærleika og samheldni máðu út fátækt, fásinni og raunir. Þeim tókst að hefja sig upp yfir aðstæður sínar og eru í huga mínum meiri aðalskonur en aðrar sem ég hef kynnst. Um leið og þeim er þökkuð samfylgdin vona ég að þríradda hláturinn þeirra ómi nú handan fortjaldsins mikla en aldrei efuðust þær um að þar biðu þeirra sæluríkir dagar.

Blessuð sé minning Jóhönnu Guðmundsdóttur.

Guðrún Egilson.

Vesturbraut heitir gata sem liggur upp brattann frá höfninni og sker Vesturbæinn í Hafnarfirði. Á fyrstu áratugunum eftir seinni heimsstyrjöld sameinaði hún íbúana sem bjuggu þar í kring, - var þeirra aðalsamgönguæð og aðsetur matvöruverslana. Kiddabúð var sú verslun kölluð sem lengst var starfrækt þar, nefnd í höfuðið á eiganda sínum Ársæli Kristni Jónssyni, sem einnig rak reykhús á bakvið hús sitt sem var tvílyft steinhús og stóð á mótum Merkurgötu og Vesturbrautar. Fyrst sá ég Kidda í eldhúsinu heima. Hann kom þjótandi upp stigann og snaraði kassa með vörum í upp á skörina. Hávaxinn, þunnhærður vingjarnlegur maður, sem var að flýta sér. Seinna þegar ég var farin að rata milli húsa varð búðin hans að stað þar sem ég eyddi löngum stundum eins og aðrir Vesturbæingar. Barn var ekki bara oftast velkominn gestur heldur fékk þar ýmsa nauðsynlega félagslega þjálfun. Þar var maður settur upp á kassa og látinn lesa upp úr Morgunblaðinu svo allir gætu fylgst með og dáðst að því hversu vel manni miðaði í andlegum þroska og þar var manni kennd sú gullna list Gaflarans að þegar búið væri að skófla hlutunum af ætti maður að gefa sér góðan tíma til að ræða um heima og geima. Kiddi var óvenju vel lesinn maður og sá fyrsti er ég kynntist og kannski sá eini í Vesturbænum er var áskrifandi að erlendum tímaritum um stjórnmál og ýmis önnur efni. Ég var ekki há í loftinu þegar hann var farinn að segja mér frá ýmsu sem hann las og ræða það við mig eins og væri ég fullorðin. Hann þessi kraftmikli maður sem eiginlega var erfitt að hugsa sér að gæti staðið kyrr, hallaði sér þá venjulega upp að vegg með hendurnar krosslagðar á brjósti, fylgdist með umferðinni út á götunni og rifjaði alvörugefinn upp eitthvað sem hann hafði lesið eða ræddi af ákefð það sem ég, er sat í gluggakistunni, hafði til málanna að leggja. Truflaði okkur einhver afgreiddi hann hinn sama fljótt og vel svo við gætum haldið samræðum okkar áfram. Þessar samræður okkar stóðu, með hléum þó, liðlega tvo áratugi.

Samband mitt við eiginkonu hans Jóhönnu Guðmundsdóttur var annað og eiginlega veit ég ekki hvernig stóð á því að allt í einu var ég komin upp á efri hæðina og sat við eldhúsborðið hjá þeirri góðu konu og drakk kakó og borðaði dýrindis kökur, og hún hinum megin horfandi allan tímann á mig brosandi en spyrjandi ekki margs. Síðan leiddi hún mig inn í barnaherbergið þar sem ég var skilin eftir ein og fékk að velja mér úr bókum Siggu dóttur hennar, sem var nokkrum árum eldri en ég, þær bækur sem ég vildi að láni. En Sigga átti dýrindis safn unglingabóka sem ekki voru til á mínu heimili. Oftast trítlaði ég svo glaðbeitt heim með feng minn. En það kom einnig fyrir að saman gengum við Jóhanna áður til stofu. Í minningunni er stofan sveipuð dularfullu rökkri sem hún hverfur inn í þannig að ég sé aðeins ljósan koll hennar við píanóið og von bráðar fyllist hugurinn af tregafullum lögum um ástina og dauðann. Lék hún þau lög fyrir mig? Ég veit það ekki. En ég vissi þá að hún hafði orðið fyrir þeirri miklu sorg að fyrri eiginmaður hennar sem var sjómaður hafði drukknað og hún staðið ein uppi með tvö kornung börn. Ef til vill er það einungis þess vegna að mér finnst alltaf að þessi fríða, brosmilda, kona sem kom með rómantíkina inn í líf mitt, hafi haft þunglyndisleg augu og að hún hafi leikið þessi lög fyrir mig á píanóið.

Ég á þessum vandalausu hjónum ýmislegt fleira upp að unna en það hvernig þau reyndu að auðga anda minn á uppvaxtarárunum. Það var til dæmis ekki alltaf gott atvinnuástand í Vesturbænum og á tímabilum gengu margir atvinnulausir. Þegar þannig áraði og ég var send með ákveðna upphæð til að kaupa fyrir í matinn vigtaði Kiddi ætíð meira en greitt var fyrir og svo mikið að dugði fyrir allan systkinaskarann. Þegar reynt var að hindra hann í rausnarskapnum og beðið um ákveðið magn, kom það fyrir ekki, hann vissi nákvæmlega hvað þurfti til að ekkert okkar væri svangt. Fleiri en við nutum þessa hjartalags enda urðu þau hjónin aldrei auðug af þessa heims gæðum og misstu að minnsta kosti einu sinni nær allt sem þau áttu.

Ársæll Kristinn Jónsson lést langt fyrir aldur fram en þá var hann horfinn úr Vesturbænum og þau hjón skilin. Jóhanna Guðmundsdóttir lést í Hafnarfirði hinn 4. júlí síðastliðinn. Börnum hennar Þóri og Sigríði, og sonum þeirra Kidda, Ársæli og Sigurði, og öðrum aðstandendum votta ég samúð mína. Ef því er þannig farið að æðsti tilgangur lífsins sé að hlúa vel að börnum, einnig þeim sem eru manni allsendis óviðkomandi, og ef svo ólíklega vill til að einhver guð sé til þá er ég viss um að Jóhanna og Kiddi sitja nú við háborðið hjá honum.

María Kristjánsdóttir.